ریشه ها و ابعاد ناآرامی‌ها در الجزایر

مردم الجزایر در چند هفته اخیر بار‌ها به خیابان‌ها آمده و علیه عبدالعزیز بوتفلیقه رئیس جمهور این کشور تظاهرات برپا کرده اند. در این راستا شمار زیادی زخمی و صد‌ها تن دیگر نیز دستگیرشده اند. پایتخت الجزایر در روز‌های گذشته از طرف ارتش با تدابیر امنیتی ویژه مواجه بوده و مترو و ایستگاه‌های قطار در روز‌های تظاهرات نیز تعطیل شده است. اما ریشه شکل گیری تظاهرات اخیر و خواست مخالفان چیست؟ الجزایر کشوری است که در جریان موج معروف به بیداری اسلامی توانست خود را از این موج دور نگه دارد. یکی از دلایل این امر نیز خاطره و ذهنیت تلخ مردم الجزایر نسبت به هرگونه احتمال شروع جنگ داخلی بود. در جریان جنگ ۱۰ ساله داخلی در الجزایر در دهه ۹۰ میلادی بیش از ۲۰۰ هزار نفر کشته شدند. اما در شرایط کنونی عامل دیگری باعث شروع موج جدیدی از اعتراضات مردمی شده است. عبدالعزیز بوتفلیقه رئیس جمهور الجزایر رسما برای پنجمین بار خود را نامزد ریاست جمهوری کرد. بوتفلیقه در ۲۰ سال گذشته رئیس جمهور الجزایر بوده و اکنون برای پنجمین بار نامزد ریاست جمهوری شده است. این انتخابات قرار است فروردین ماه برگزار شود. نامزدی بوتفلیقه باعث اعتراضات مردمی شده و معترضان خواستار کناره گیری بوتفلیقه از ریاست جمهوری شده‌اند. به صورت کلی اکنون دو جریان سیاسی در الجزایر در مورد نامزدی بوتفلیقه در انتخابات ریاست جمهوری شکل گرفته است: یک جریان حامی انتخاب مجدد بو تفلیفه برای پنجمین بار به عنوان رئیس جمهور الجزایر است که رهبری این جریان را حزب حاکمِ جبهه آزادیبخش میهنی (جبهه التحریر الوطنی) به ریاست خود بوتفلیقه بر عهده دارد؛ و دیگری جریان معارضان که به عنوان قوی‌ترین گروه می‌توان از جنبش «مجتمع السلم» که به نوعی شاخه سیاسی اخوان المسلمین در الجزایر و طیفی اسلامگرا محسوب می‌شود نام برد. این جریان که اکنون می‌توان آن را قوی‌ترین جریان معارض در پارلمان الجزایر دانست به صورت سنتی مخالف ادامه ریاست بوتفلیقه و جبهه تحریر در الجزایر است. منتقدان می‌گویند وضع وخیم جسمی بوتفلیقه به ناکارآمدی سیاسی‌اش منجر شده‌است. در شرایط کنونی بوتفلیقه به دلیل وخامت اوضاع جسمی در ژنو به سر می‌برد و همین مسئله باعث شده است تا درخواست‌ها برای کناره گیری از قدرت افزایش یابد. عبدالعزیز بوتفلیقه ۸۱ سال دارد. او به دلیل عارضه مغزی از سال ۲۰۱۳ به این سو از نظر قوای جسمانی به شدت تحلیل رفته است. رئیس جمهوری الجزایر طی سال‌های گذشته به ندرت در مجامع رسمی حضور یافته است، مسئله‌ای که اکنون بیش از هر زمان دیگری گمانه زنی‌ها در باره وضعیت وخیم جسمانی و عدم توانایی وی در انجام امور حکومتی تقویت می‌کند. عبدالعزیز بوتفلیقه با تکیه بر ثروت نفتی الجزایر موفق شد کشورش را از افتادن به گرداب اعتراض‌های سراسری منطقه شمال آفریقا در سال ۲۰۱۱ نجات دهد.

آنچه بیش از همه موجبات نگرانی معارضان را فراهم کرده آن است که در صورت شرکت دوباره بوتلفیقه وی حتما برنده انتخابات خواهد بود و برای پنجمین بار بر کرسی ریاست جمهوری الجزایر تکیه خواهد زد مسئله‌ای که به باور مخالفان در تضاد با رویه‌های دموکراتیک و مردم سالارانه است. در همین راستا فراخوان‌هایی برای انصراف بوتفلیقه برای شرکت در انتخابات داده شده است. این مسئله آنقدر جدی شده که «عبد الرزاق مقری»، رئیس جنبش مجتمع السلم خواستار دخالت ارتش الجزایر برای جلوگیری از انتخاب مجدد آقای بوتفلیقه شده است. چنین دعوتی از ارتش برای دخالت در انتخابات و درگیر شدن با بوتفلیقه را احتمالا نباید خیلی جدی گرفت، اما با این حال به نظر می‌رسد جریان اسلامگرا قصد دارد با این شیوه فضای سیاسی الجزایر را برای تحت فشار قرار دادن رئیس جمهور بسیج کند. البته این اعتراض‌ها جدید نیست و در دوره پیش نیز جریان داشت. اما با وجود تمامی مخالفت‌ها بوتفلیقه در انتخابات شرکت کرد و پیروز نیز شد. با این همه، این بار نیز به نظر نمی‌رسد که بوتفلیقه مسیر مشکلی را پیش رو داشته باشد به ویژه که حزب مجمع ملی دموکراتیک (دومین حزب بزرگ الجزایر به ریاست احمد اویحیی، نخست وزیر فعلی) نیز از حضور مجدد آقای بوتفلیقه حمایت کرده است. نکته مهم در مورد اعتراضات مردم الجزایر به وضعیت اقتصادی آن‌ها بر می‌گردد. اکثر معترضان را جوانان بیکار تشکیل می‌دهد. نیمی از جمعیت الجزایر را جوانان زیر ۳۰ سال تشکیل می‌دهند. کاهش بهای نفت برای کشور الجزایر هم که یکی از تولیدکنندگان این ماده قیمتی است، مصیبتی مضاعف شده است. کاهش درآمد‌های نفتی درکنار فساد اداری و فرسوده بودن زیرساخت ها، کشور الجزایر را در ورطه‌ای از مشکلات اقتصادی متعدد فروبرده است. الجزایر کشوری با وسعت جغرافیایی زیاد و جمعیت اندک (۴۰ میلیون نفر) است. هرچند دولت بار‌ها وعده اصلاحات اساسی داده، اما هرگز این وعده‌ها تحقق پیدا نکرده است. شرایط اقتصادی موجود باعث شده مردم و به خصوص جوانان چشم به چهره‌های جدیدی داشته باشند تا شاید از پس این مشکلات برآیند. به همین دلیل ناظران می‌گویند بخشی از اعتراضات کنونی علیه بوتفلیقه زیر سر کسانی است که رقیب او در صحنه سیاسی این کشور به شمار می‌روند.

در مقابل حاکمان الجزیره برای پایان دادن به اعتراضات، راهکار‌های گوناگونی را در دستور کار قرار داده اند. در اولین اقدام، بوتفلیقه رئیس ستاد انتخاباتی خود را عوض کرد. در تازه‌ترین تمهید هم بیانیه‌ای از سوی ستاد انتخابات وی خطاب به مردم الجزایر صادر شد که بر اساس آن بوتفلیقه اعلام داشته در صورت دستیابی به پنجمین ریاست جمهوری، یک سال بیشتر به کار خود ادامه نخواهد داد و دستور برگزاری همه پرسی قانون اساسی و انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری بدون حضور خود را صادر می‌کند. در این میان آنچه که باعث شده برخی از کارشناسان همچنان احتمال موفقیت بوتفلیقه را بالاببینند این است که ترس درگیری در جنگ داخلی هنوز بر حافظه الجزایری‌ها سنگینی می‌کند و وضعیت بی‌ثبات و مصائب همسایه شرقی یعنی لیبی پس از سقوط «معمر قذافی» مزید بر علت شده تا بسیاری همچنان به بوتفلیقه رای دهند. برخی از مخالفان بر این باور هستند که دوره ۲۰ ساله ریاست جمهوری بوتفلیقه حداقل باعث تکرار جنگ داخلی در الجزایر نشده است. از همین رو این احتمال وجود دارد که نخبگان حاکم بتوانند با وعده اصلاحات، تغییر قانون اساسی و برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری، مخالفان را برای خالی کردن خیابان‌ها متقاعد سازند.